Trądzik pospolity (Acne vulgaris) jest bardzo powszechną przypadłością i niemal każdy przeżył epizod, podczas którego jego cera znacznie się pogorszyła. Problem zazwyczaj dotyczy osób, które wchodzą w wiek dojrzewania i mija po jego zakończeniu. Niestety nie zawsze tak jest, czasem trądzik dotyka też osoby dorosłe lub wręcz starsze. Trądzik nie zagraża życiu, ale trzeba podkreślić, że trądzik nie jest tylko błahym, estetycznym problemem. Bolesne i uciążliwe zmiany na skórze dotykają znaczną część społeczeństwa, powodując dyskomfort i poważne problemy psychologicznie związane z poczuciem własnej wartości. W rozwoju trądziku dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne. Jeśli obydwoje rodzice mieli problem z cerą, to prawdopodobieństwo pojawienia się tego problemu u dziecka wynosi 50%¹.

Przyczyny trądziku

Przyczyny trądziku są złożone i składają się na nie^1,2:

– nadmierne wydzielanie łoju
– wysoki poziom wolnych androgenów i niski poziom estrogenów
– przerost bakterii Propionibacterium acnes (P. acnes)
– właściwości mieszków łojowych
– stan zapalny

Czy dieta może mieć znaczenie?

Zwraca się uwagę, że przedstawiciele ludności żyjących tradycyjnie (m.in. kanadyjscy Inuici, Okinawczycy przed II Wojną Światową, Zulu, plemiona łowców-zbieraczy) nie doświadczali trądziku³. Przy tym u kanadyjskich Inuitów zaczęto obserwować trądzik, kiedy zaczęli wprowadzać zachodnią dietę³. Stąd też przypuszczenie, że zmiana sposobu odżywiania może przynieść poprawę lub przynajmniej bardzo wspomóc inne metody leczenia trądziku. Wiadomo również, że dieta może mieć wpływ na gospodarkę hormonalną, skład i ilość wydzielanego łoju, stan zapalny, czy nawet aktywność bakterii P. acnes. Jednocześnie wokół trądziku powstało wiele mitów i półprawd. W tym artykule postanowiłem uporządkować kwestie związane z dietą antytrądzikową.

Mleko i produkty mleczne

Dość powszechne jest przekonanie, że mleko i produkty mleczne wzmagają trądzik. I rzeczywiście wiele badań obserwacyjnych wspiera ten pogląd^3–11. Najprawdopodobniej wynika to z tego, że spożycie mleka podnosi poziom insuliny i IGF-1, które zwiększają produkcję łoju. Warto przy tym zauważyć, że niektórzy badacze stwierdzili taki związek tylko w przypadku mleka odtłuszczonego^4,6,9,11, ale już nie w przypadku mleka pełnotłustego. Może to wynikać z obecności niewielkich ilości estrogenów w mleku pełnotłustym, które w tym przypadku działają ochronnie. Może to być też związane z tym, że udział białka w chudym mleku jest relatywnie wyższy, natomiast to właśnie białka mleka mają zdolność do podwyższania IGF-1. Mogą to potwierdzać obserwacje, z których wynika, że bardzo popularne odżywki z białka serwatkowego zwiększają nasilenie trądziku^12–15. Warto przy tym zauważyć, że nie ma to związku z laktozą, a produkty bez laktozy nie rozwiążą problemu.

Indeks/Ładunek glikemiczny

Ten aspekt diety antytrądzikowej jest najlepiej poznany. Istnieją zarówno badania obserwacyjne, jak i eksperymentalne, w których udawało się zmniejszyć nasilenie trądziku dzięki diecie o niskim Ładunku Glikemicznym (ŁG) oraz trądzik częściej obserwuje się u osób, które jedzą więcej słodyczy^3,5,6,11. Mechanizm może opierać się na bardziej insulinotropowym oraz prozapalnym działaniu diety o wysokim ŁG. Jednocześnie zauważono, że łój u osób na diecie o niskim ŁG ma więcej jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, dzięki czemu jest bardziej płynny i nie zapycha gruczołów. W związku z tym zasadne jest wyeliminowanie produktów z białej mąki, drobnych kasz, soków i słodzonych napojów oraz słodyczy w celu zmniejszenia zmian trądzikowych.

Ostre przyprawy

Bardzo powszechne jest przekonanie, że ostre przyprawy wzmagają trądzik. Nie znajduje to jednak potwierdzenia w badaniach. Kliniczno-kontrolne oraz przekrojowe badania wykazały brak istotnego statystycznie związku między spożyciem ostrych przypraw a występowaniem, momentem pojawienia się, czasem trwania, czy też natężeniem trądziku^7,16. Biorąc pod uwagę ograniczenia takich badań nie można traktować ich jako ostateczny dowód, nie mniej taki związek wydaje się być wątpliwy. Uważam że eliminacja ostrych przypraw ma sens tylko wtedy, kiedy u konkretnej osoby w widoczny sposób zaostrza zmiany trądzikowe.

Przy tym nie wiadomo w jakim mechanizmie miałyby działać ostre przyprawy i czy efekt jest uzależniony od obecności kapsaicyny czy piperyny. A może wcale nie jednej z nich a któryś z homologów lub jeszcze innej substancji występującej w ostrych przyprawach.

Sól

Sól może być niedostrzeganym czynnikiem zaostrzającym trądzik. Zaobserwowano to w niedawno przeprowadzonych badaniach kliniczno-kontrolnych¹⁶. Badacze zaobserwowali istotnie wyższe spożycie soli u osób, które doświadczały trądziku oraz spożycie soli było związane z pojawieniem się trądziku we wcześniejszym wieku. Co więcej 34% pacjentów przyznawała, że obserwuje pogorszenie się zmian trądzikowych po spożyciu słonych produktów. Te obserwacje mogą też częściowo potwierdzać bardzo stare badania Gaul¹⁷. Zauważył on, że wprowadzenie diety niskosodowej na 3 miesiące zmniejsza natężenie trądziku u niektórych (ale tylko niektórych) pacjentów. Jak sól może wzmagać trądzik? Rzadko się o tym wspomina, ale sód działa prozapalnie¹⁸. Dodatkowo może wpływać na homeostazę płynów w skórze, a to potencjalnie może zaostrzać problemy z cerą.

Czekolada

Czekolada to kolejny produkt, który jest powszechnie postrzegany jako nasilający zmiany trądzikowe. Badania kliniczno-kontrolne i przekrojowe zazwyczaj (choć nie zawsze) potwierdzają taką zależność^5,7,11. Najistotniejsze w tym kontekście wydaje się podwójnie zaślepione badanie przeprowadzone przez Caperton i współpracowników¹⁹. Podawali oni 14 dorosłym mężczyznom z historią trądziku kapsułki z kakao, żelatyną (placebo) lub kombinacji kakao i żelatyny (w kilku różnych proporcjach). W 4 i 7 dniu oceniano wielkość zmian trądzikowych. Zaobserwowano, że te zaostrzają się pod wpływem kapsułek z kakao, szczególnie w 4 dniu i szczególnie przy większych ilościach kakao w kapsułce.

Wskazuje to, że czekolada i kakao mogą zwiększać problemy z cerą, mimo że trudno jest wskazać mechanizm, w którym kakao zaostrza trądzik. Jednocześnie warto podkreślić, że czekolada często występuje w postaci słodyczy, które są bogate w cukier. Więc mogą zaostrzać zmiany trądzikowej tak samo jak produkty o wysokim ŁG. W tym miejscu warto wspomnieć o badaniu, w którym stwierdzono, że biała czekolada (niezawierająca kakao, ale bogata w cukier) zaostrzała zmiany trądzikowe, natomiast gorzka czekolada (bogata w kakao, ale uboga w cukier) już nie²⁰.

Witamina B₁₂ i jod

Do składników, które mogą zaostrzać zmiany trądzikowe można zaliczyć witaminę B₁₂ i jod^6,21,22. Są to raczej rzadkie przypadki, ale warto mieć tego świadomość, jeśli objawy wystąpiłby niedługo po przyjęciu suplementu z którymś z tych składników. W przypadku witaminy B₁₂ wynika to ze stymulującego jej wpływu na P. acnes. Mechanizm w przypadku jodu nie jest jasny.

Kwasy omega 3

Kwasy omega 3 posiadają właściwości przeciwzapalne i potencjalnie mogą też zwiększać płynność łoju, a więc zmniejszać prawdopodobieństwo zatkania się gruczołu. W związku z tym niektórzy eksperci sugerują, że mogą one być korzystne w przypadku trądziku^6,23.

W 2014 roku opublikowano koreańskie badanie na grupie 45 osób, z którego wynika, że 10 tygodniowa podaż EPA i DHA (kwas eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy, rodzina omega 3) w bardzo dużej dawce (2000 mg) zmniejsza o około połowę ilość zmian trądzikowych i znacznie łagodzi zaostrzenie tych istniejących²⁴. Bardzo zbliżony efekt uzyskano w przypadku GLA (kwas gamma-linolenowy, rodzina omega 6) w dawce 400 mg, podanego w postaci oleju z ogórecznika. Żadnej z tych korzystnych zmian nie zaobserwowano w grupie przyjmującej placebo. Istnieje też opis 5 przypadków, w których EPA w połączeniu z innymi składnikami (cynkiem, selenem, chromem i ekstraktem z zielonej herbaty) zmniejszył nasilenie trądziku²⁵. Oraz niewielkie badanie, w którym podaż 930 mg EPA w grupie 13 osób, przez 12 tygodni, złagodziło zmiany trądzikowe u 8 osób i pogorszyło u 4²⁶.

Przy tym badania obserwacyjne sugerują, że niskie spożycie ryb zwiększa ryzyko wystąpienia zmian trądzikowych, nawet o około 40%^10,11,27. Dlatego zasadne jest sugerowanie osobom z trądzikiem ryb lub innych źródeł kwasów omega 3, szczególnie EPA i DHA. Można też rozważyć suplementację GLA.

Witamina A

Pochodne witaminy A (tzw. retinoidy) są najczęściej stosowanymi lekami przeciwtrądzikowymi^1,2. Pojawiają się w związku z tym pomysły, że zwiększenie ilości witaminy A w diecie może zmniejszyć nasilenie trądziku. Dodatkowo u osób z trądzikiem obserwuje się obniżony poziomi tej witaminy we krwi²⁸. Wykazano też eksperymentalnie, że witamina A w ogromnych dawkach zmniejsza zmiany trądzikowe²⁹. To wszystko sugeruje, że zwiększona podaż witaminy A może być elementem diety antytrądzikowej.

Cynk

Jest powszechnie stosowanym środkiem przeciwtrądzikowym – zarówno w postaci doustnej jak i na skórę. Wykazano, że cynk działa bakteriostatycznie na P. acnes, zmniejsza poziom cytokin prozapalnych oraz może zmniejszać poziom dihydrotestosteronu³⁰. Autorzy prac przeglądowych, na podstawie badań eksperymentalnych, wskazują go jako skuteczny środek przeciwktrądzikowy^6,30.  Z jednej strony można zwiększyć jego podaż z dietą, z drugiej podać suplement. W większości badań stosowano dużą dawkę cynku (160 – 240 mg/d). Taka podaż cynku może wywoływać kłopoty żołądkowo-jelitowe, a przy bardzo długim stosowaniu niedobory żelaza i miedzi. Dlatego warto zachować ostrożność suplementując większe dawki.

Witamina D

Witamina D jest powszechnie niedoborowym składnikiem. Kilka badań obserwacyjnych wskazuje, że niedobór witaminy D zwiększa prawdopodobieństwo i dotkliwość zmian trądzikowych^31–33. U pacjentów z trądzikiem i deficytem witaminy D wykazano zmniejszenie zmian trądzikowych po suplementacji niewielką dawką witaminy D (1000 IU/d)³³. Badania in vitro wskazują, że przeciwtrądzikowy mechanizm działania witaminy D opiera się na jej wpływie na gruczoły łojowe i skład wydzielanego łoju oraz profil cytokin prozapalnych.

Selen

Selen jest pierwiastkiem niedoborowym w diecie Europejczyków, szczególnie wegan i wegetarian³⁴. Ze względu na jego antyoksydacyjne właściwości czasem zwraca się uwagę, że może być pomocny w leczeniu trądziku. Argumentem może być badanie, w którym zaobserwowano obniżony poziom selen u osób z trądzikiem³⁵. Występował on też w badaniach jako suplement przeciwtrądzikowy obok EPA i witaminy E⁶. To za mało, żeby zyskać pewność, że suplementacja selenu przyniesie poprawę w natężeniu zmian trądzikowych. Jednak należy to rozważyć, mając na uwadze powszechne niedobory tego pierwiastka.

Suplementy

Obok kwestii dietetycznych są jeszcze suplementy, które mogą być pomocne dla osób z trądzikiem. Obiecujące są laktoferyna³⁶, ekstrakt z zielonej herbaty³⁷ (stosowany na skórę lub doustnie) oraz probiotyki³⁸ (L. acidophilus, L. delbrueckii, B. bifidum). W każdym z tych przypadków są solidne przesłanki teoretycznie i płynące z badań in vitro, jednak jedynak badania na ludziach są pojedyncze i nie zawsze wysokiej jakości (np. brak grupy placebo lub źle dobrane placebo, stosowanie kilku substancji na raz). Utrudnia to sformułowanie ostatecznych wniosków oraz zasugerowanie konkretnych dawek. Nie mniej u osób, które borykają się z trądzikiem można rozważyć próby suplementacji tych składników.

Podsumowanie

Ogólny obraz tego jak powinna wyglądać dieta antytrądzikowa wyłania się z dostępnych publikacji, jednak trzeba zwrócić uwagę, że jakość dowodów nie zawsze jest wysoka i nie wszystkiego możemy być pewni na 100%. Do najbardziej wiarygodnych elementów należą ograniczenie mleka, przestrzeganie diety o niskim Ładunku Glikemiczny, unikanie słodyczy, wysoka podaż cynku i kwasów omega 3 oraz suplementacja witaminą D. W przypadku mleka trzeba zwrócić szczególną uwagę na niskotłuszczowy nabiał oraz odżywki z białka serwatkowego. Warto też pamiętać, że w niektórych przypadkach trądzik może zaostrzyć witamina B₁₂, jod, sól i czekolada.

Zdjęcie autorstwa Torrance (Creative Commons Attribution 2.0 Generic)