Ostatnio kilka razy trafiłem na informację, że pod żadnym pozorem nie można łączyć ze sobą selenu i cynku (Sn + Zn) w jednym suplemencie. Jednocześnie jest to dość popularne połączenie w wielu suplementach dla wegetarian, pro-płodnościowych czy mających wspierać tarczycę. Postanowiłem sprawdzić, jak to jest i skąd to przekonanie mogło się wziąć.
Trafiłem na kilka artykułów i wypowiedzi, które wspominały, że cynk i selen są antagonistami. Jednak żadne nie wskazywało, z czego to wynika i jakie są za tym dowody. Skądinąd wiemy, że wiele pierwiastków konkuruje ze sobą. Bardzo dobrze poznane są interakcje żelaza z innymi pierwiastkami, w tym szczególnie niesławny jest jego antagonizm z cynkiem. Ale oczywiście nie oznacza to jeszcze, że selen też wchodzi w niekorzystne interakcje z cynkiem. Tym bardziej, że ostatnie lata przyniosły prace wskazujące, że wpływ cynku na biodostępność żelaza nie jest jednoznaczny1. Status ich związku to raczej „to skomplikowane” niż pełen antagonizm.
Jak zawsze za wszystkim stoją szczury?
No, dobra – ale skąd ten pomysł? Podejrzewam, że za powstaniem tego przekonanie może stać badanie na szczurach z 2016. Jego autorzy wprost stwierdzili, że prawdopodobnie lepiej byłoby rozdzielić podaż tych dwóch pierwiastków2. Diabeł – jak to bywa – tkwi w szczegółach. Wykazali oni bowiem, że podawanie samego cynku skutkuje lepszą retencją tego pierwiastka w prostacie. Nie miało jednak istotnego wpływu na stężenie tego pierwiastka we krwi czy wątrobie. Natomiast w przypadku selenu nie zaobserwowano, żeby jego podaż negatywnie wpływała na zawartość cynku w żadnym miejscu, ani punkcie czasowym. Warto też zwrócić uwagę na relatywnie dużą dawkę selenu i cynku w tym badaniu. W przeliczeniu na masę dorosłego człowieka podane dawki przekraczały 4 krotnie zapotrzebowanie w przypadku selenu i niemal 40 krotnie w przypadku cynku.
W innej pracy zaobserwowano wręcz, że równoczesne podaje cynku i selenu poprawia retencję tych pierwiastków m.in. w wątrobie, śledzionę, mózgu i płucach3. Wydaje się wiec, że ta konkurencja między cynkiem a selenem jest specyficzna dla prostaty. Później ten sam zespół co wyżej przeprowadził kolejne badanie na szczurach4. Tym razem jednak sam cynk powodował wzrost wolnego testosteronu i receptorów dla androgenów w prostacie, a selen eliminował ten efekt.
Dlatego być może (podkreślam: BYĆ MOŻE) oznacza to, że w sytuacji, w której priorytetem jest zmaksymalizowanie retencji cynku w prostacie czy też wzrost poziomu androgenów, to prawdopodobnie lepiej rozdzielić cynk z selenem. Jest to jednak bardzo specyficzna sytuacja i mamy do czynienia raczej z przesłankami niż dowodami. Warto też podkreślić, że mamy dobre dowody mechanistyczne i obserwacje na ludziach wskazujące, że niedobór cynku sprzyja spadkom testosteronu u mężczyzn5. Przy wiemy, że suplementacja cynku u mężczyzn bez niedoboru nie podnosi testosteronu. Więcej o diecie i testosteronie znajdziesz w tym poście.
Co z biodostępnością?
Jest też stare badanie na szczurach (rok 1989), w którym zaobserwowano, że biodostępność oraz retencja selenu i cynku są nieznacznie mniejsze (5 – 10 punktów procentowych), kiedy są podawane razem w porównaniu do sytuacji, kiedy są podawane oddzielnie6. Dzieje się tak szczególnie u szczurów z niedoborem cynku. Dodając do tego, że oba pierwiastki charakteryzuje raczej dobra, bo kilkudziesięcioprocentowa, biodostępność, to nie ma za bardzo się czym przejmować. W mojej opinii całkowita dawka wchłonięta z suplementu Se + Zn i tak będzie przyzwoita. Dużo większe znaczenie będzie miała forma chemiczna tych pierwiastków niż ich obecność obok siebie.
A badania na ludziach to są?
Tyle o szczurach. Dla nas jednak ważniejsze jest jaki taka połączona suplementacja wywiera efekt kliniczny. Na szczęście istnieje kilka badań, w których stosowano połączenie cynku i selenu. Między innymi u osób starszych wykazano, że połączenie Se + Zn poprawiało odpowiedź na szczepienia przeciwko grypie oraz zmniejszało ilość dni z infekcją górnych dróg oddechowych7. Obserwowano też wzrost stężenia obu pierwiastków w surowicy, co jest dodatkowym argumentem przeciwko postulowanemu „antagonistycznemu” działaniu tych pierwiastków. W innej pracy również stwierdzono wzrost stężenia selenu po łącznej suplementacji Se + Zn u osób odchudzających się8. Jednocześnie zaobserwowano korzystny wpływ takiej suplementacji na spoczynkową przemianę materii.
Wadą powyższych prac jest to, że nie analizowały one oddzielnej suplementacji selenu i cynku oraz ich połączenia. Jednak takie badanie też istnieje. Stwierdzono w nim korzystny wpływ suplementacji cynku i selenu na stężenie TSH u kobiet z niedoczynnością tarczycy9. Jednak takiej zmiany nie stwierdzono u kobiet, które przyjęły placebo lub te pierwiastki oddzielnie.
Podsumowanie
Nic nie wskazuje na jakaś klinicznie istotną, negatywną interakcję między selenem a cynkiem. Pierwiastki te mogą spokojnie być przyjmowane w jednym czasie czy suplemencie, jeśli zachodzi taka potrzeba – np. U osób narażonych na niedobory. Mały znak zapytania można zostawić przy sytuacji, w której cynk i selen są przyjmowane w celu poprawy zdrowia prostaty. Jest to jednak bardzo specyficzna sytuacja, a przesłanki płyną jednie z prac na zwierzętach.
Zachęcam do wsparcia na Patronite!
Źródła
- Kondaiah P, Yaduvanshi PS, Sharp PA, Pullakhandam R. Iron and Zinc Homeostasis and Interactions: Does Enteric Zinc Excretion Cross-Talk with Intestinal Iron Absorption? Nutrients. 2019;11(8):1885. doi:10.3390/nu11081885
- Daragó A, Sapota A, Nasiadek M, Klimczak M, Kilanowicz A. The Effect of Zinc and Selenium Supplementation Mode on Their Bioavailability in the Rat Prostate. Should Administration Be Joint or Separate? Nutrients. 2016;8(10):601. doi:10.3390/nu8100601
- Chmielnicka J, Zareba G, Witasik M, Brzeźnicka E. Zinc-selenium interaction in the rat. Biol Trace Elem Res. 1988;15:267-276. doi:10.1007/BF02990143
- Daragó A, Klimczak M, Stragierowicz J, Stasikowska-Kanicka O, Kilanowicz A. The Effect of Zinc, Selenium, and Their Combined Supplementation on Androgen Receptor Protein Expression in the Prostate Lobes and Serum Steroid Hormone Concentrations of Wistar Rats. Nutrients. 2020;12(1):153. doi:10.3390/nu12010153
- Wrzosek M, Woźniak J, Włodarek D. The causes of adverse changes of testosterone levels in men. Expert Review of Endocrinology & Metabolism. 2020;15(5):355-362. doi:10.1080/17446651.2020.1813020
- House WA, Welch RM. Bioavailability of and interactions between zinc and selenium in rats fed wheat grain intrinsically labeled with 65Zn and 75Se. J Nutr. 1989;119(6):916-921. doi:10.1093/jn/119.6.916
- Girodon F, Galan P, Monget AL, et al. Impact of Trace Elements and Vitamin Supplementation on Immunity and Infections in Institutionalized Elderly Patients: A Randomized Controlled Trial. Archives of Internal Medicine. 1999;159(7):748-754. doi:10.1001/archinte.159.7.748
- Zavros A, Andreou E, Aphamis G, et al. The Effects of Zinc and Selenium Co-Supplementation on Resting Metabolic Rate, Thyroid Function, Physical Fitness, and Functional Capacity in Overweight and Obese People under a Hypocaloric Diet: A Randomized, Double-Blind, and Placebo-Controlled Trial. Nutrients. 2023;15(14):3133. doi:10.3390/nu15143133
- Mahmoodianfard S, Vafa M, Golgiri F, et al. Effects of Zinc and Selenium Supplementation on Thyroid Function in Overweight and Obese Hypothyroid Female Patients: A Randomized Double-Blind Controlled Trial. Journal of the American College of Nutrition. 2015;34(5):391-399. doi:10.1080/07315724.2014.926161
Dziękuję za super artykuł. Ciężko natrafić w innych artykułach na wyjaśnienie dlaczego tak a nie inaczej, a tu pięknie podane na tacy i jeszcze z odnośnikami do badań – chapeau bas.
wow, chylę czoła – świetne opracowanie! Bibliografia niczego sobie, to jest konkret!