Hipoglikemia reaktywna to stan, w którym osoba doświadcza drastycznego spadku glukozy we krwi w ciągu kilku godzin po posiłku. Hipoglikemia reaktywna, jak to hipoglikemia, przyjemna nie jest. W ekstremalnym przypadku zagraża życiu, a nawet taka umiarkowana potrafi je srogo uprzykrzyć. Niekiedy osoby borykające się ze zjazdami po posiłku dostają wskazówkę, by zrobić test obciążenia glukozą (tzw. OGTT lub krzywą cukrową). Niestety nie jest to optymalny sposób wykrywania hipoglikemii reaktywnej i trzeba zdawać sobie z tego sprawę.
Uwaga – nie piszę w tym momencie o hipoglikemii reaktywnej w sporcie. To zjawisko jest w pewien sposób podobne, ale wynika z nałożenia się czynników żywieniowych oraz dietetycznych i wymaga oddzielnego omówienia.
Jak wygląda OGTT?
Test obciążenia glukozą (ang. oral glucose tolerance test, OGTT) polega na przyjęciu przez pacjenta, na czczo, 75 g glukozy i kilkukrotnym badaniu stężenia glukozy we krwi. Glukozę zazwyczaj bada się w 0, 60 i 120 minucie po podaniu glukozy. Badanie dla wielu pacjentów jest nieprzyjemne ze względu na wahania glukozy we krwi. Dotyczy to zwłaszcza osób, które mają problemy z glikemią – czyli akurat tych, które mają wskazania do takiego badania. Jest to jednak bardzo skuteczny test wykrywający cukrzycę typu 2 i stan przedcukrzycowy1.
OGTT a hipoglikemia reaktywna
Przez ekspertów OGTT jest wprost określane jako kontrowersyjne2 i są ku temu dobre powody. Najważniejsze jest to, że OGTT oznacza wypicie dużej ilości glukozy (75 g) na czczo. Wbrew pozorom to jest nieporównywalne nawet do zjedzenia takiej ilości węglowodanów w postaci słodyczy czy wypicia w postaci słodkiego napoju. W większości przypadków będzie to sytuacja zupełnie niefizjologiczna, która nie ma odzwierciedlenia w codziennym życiu. Przez to nawet, jeśli hipoglikemia przytrafi nam się podczas OGTT, to nie oznacza, że będzie nam się przytrafiać w codziennym życiu. Szacuje się, że przynajmniej u 10 – 20% zdrowych osób poddanych OGTT występuje bezobjawowa hipoglikemia2.
A tak w ogóle to kiedy mówimy o hipoglikemii?
To jest tak zwane dobre pytanie i kolejny problem. Nie do końca z samym OGTT, a z jego interpretacją. Cytując Polskie Towarzystwo Diabetologicznie o hipoglikemii mówimy, kiedy stężenie glukozy spadnie poniżej 70 mg/dl (3,6 mmol/l), a o klinicznie istotnej, kiedy poniżej 54 mg/dl (3,0 mmol/l)1. Jednak badacze przyjmują bardzo różne punkty odcięcia na potrzeby badań. W niektórych pracach jest to poniżej 50 mg/dl, a w innych poniżej 70 mg/dl. Utrudnia to analizę danych na temat hipoglikemii reaktywnej, a w praktyce klinicznej wymaga konfrontacji wyników z samopoczuciem pacjenta.
Test Muffinowy
Problemy z niefizjologicznym spożyciem ogromnej ilości glukozy w OGTT ma rozwiązywać tzw. test Muffinowy. Jest to standaryzowany posiłek zawierający 10% białka, 30% tłuszczu i 60% węglowodanów. A więc z grubsza odpowiadający typowemu posiłkowi.
Wykazano, że badanie glikemii po takim posiłku jest znacznie skuteczniejszym sposobem wykrywania hipoglikemii reaktywnej, a bezobjawowa hipoglikemia praktycznie nie występuje. A dokładnie to u mniej niż <1% glukoza spada poniżej 59 mg/dl, ale nie towarzyszą temu żadne objawy3.
Zanim jednak zakapujesz kanapki w tornister i polecisz do laboratorium na badanie, to pamiętaj o tym, że tu mówimy o standaryzowanym posiłku. Dokładny skład domowego posiłku może być inny od oczekiwanego. Dodatkowo np. rodzaj użytego białka również może wpłynąć na glikemię. Dlatego jest to raczej ciekawostka naukowa niż narzędzie kliniczne.
Czas trwania OGTT
Test OGTT zazwyczaj trwa 2 godziny i choć jest to wystarczający czas do stwierdzenia cukrzycy typu 2, to może być zbyt krótki, żeby stwierdzić hipoglikemię reaktywną. Bo co, jeśli u pacjenta hipoglikemia występuje po 3 godzinach od posiłku? Mamy dobre dowody na to, że przynajmniej u części pacjentów jest tak, że hipoglikemia pojawia się 3-4 h po podaniu glukozy4.
Co ciekawe, takie przedłużone OGTT da się zrobić w niektórych laboratoriach w Polsce. I w zasadzie każde laboratorium – o ile jest odpowiednio długo otwarte – powinno być w stanie zrobić coś takiego. Ostatecznie to jedynie pobranie krwi raz czy dwa więcej. Niemniej wysiedzenie 4 godziny w laboratorium, bez możliwości przespacerowania się i bez jedzenia, wydaje się niezbyt ciekawą perspektywą.
Wyskok na zakupy w czasie OGTT
Tutaj zahaczyliśmy też o kwestie prawidłowego przeprowadzania badania OGTT. Badanie w podstawowej wersji zajmuje 2 godziny. Panie, jak ja bym miał wolne 2 godziny, to bym sobie życie na nowo ustawił! – wiele osób wychodząc z tego założenia idzie w czasie OGTT na zakupy lub chociaż pospacerować. Za pewne Twój trener zarządzania czasem byłby z Ciebie dumny, ale lekarz lub dietetyk już nie.
Jakikolwiek wysiłek, większy niż siedzenie na tyłu i scrollowanie fejsa, spowoduje zużycie glukozy, a tym samym niższe wyniki glikemii lub jej wyrównanie. W konsekwencji może nie pojawić się hipoglikemia, choć w innych warunkach by się pojawiła i odwrotnie – może pojawić się hipoglikemia, choć bez aktywności by się nie pojawiła. Pomijam, że u osoby z cukrzycą typu 2 może to spowodować fałszywie prawidłowe wyniki.
Czy mamy jakieś alternatywy?
Nie istnieje obecnie złoty standard diagnostyki hipoglikemii reaktywnej, a proces diagnostyczny może też być uwarunkowany przyczynami hipoglikemii. Niemniej niektórzy eksperci proponują swoje protokoły diagnostyczne. Zazwyczaj są one oparte na ciągłym, bądź wielokrotnym, pomiarze glikemii w ciągu dnia i prowadzeniu dzienniczka żywienia oraz objawów. Takie podejście może pomóc od razu zidentyfikować posiłki, które w największym stopniu przyczyniają się do hipoglikemii reaktywnej.
Czyli OGTT jest bezwartościowe?
Nie, nie jest. OGTT, pomimo swoich wad, jest i pewnie długo będzie, najczęściej stosowanym badaniem przy podejrzeniu hipoglikemii reaktywnej. Tym bardziej, że bardzo skutecznie wykrywa nietolerancję glukozy, która bywa związana z tym rodzajem hipoglikemii. Niemniej wyniki należy interpretować ostrożnie i po konsultacji z lekarzem.
Nie podejrzewam o taką nadgorliwość diabetologów, ale kilka razy na grupach widziałem, jak osoby wrzucały swoje wyniki i otrzymywały „diagnozę” hipoglikemii reaktywnej. Zazwyczaj tylko dlatego, że glikemia 120 minucie ośmieliła się spać poniżej 70 mg/dl. Oczywiście u osoby bez objawów w dniu codziennym to zdecydowanie zbyt mało, żeby nawet podejrzewać hipoglikemię.
Jeśli interesuje Cię postępowanie żywieniowe w hipoglikemii reaktywnej, to zapraszam na platformę Warsztat Nauki, gdzie jest dostępne moje autorskie szkolenie na ten temat.
Źródła
- Araszkiewicz A, Bandurska-Stankiewicz E, Borys S, et al. 2021 Guidelines on the management of patients with diabetes. A position of Diabetes Poland. Clinical Diabetology. 2021;10(1):1-113. doi:10.5603/DK.2021.0001
- Hall M, Walicka M, Traczyk I. Reactive hypoglycemia – an interdisciplinary approach of the disease of XXI Century. Wiad Lek. 2020;73(2):384-389. doi:10.36740/WLek202002134
- Brun JF, Fedou C, Mercier J. Postprandial reactive hypoglycemia. Diabetes Metab. 2000;26(5):337-351.
- Lv X, Fang K, Hao W, Han Y, Yang N, Yu Q. Identification of Reactive Hypoglycemia with Different Basic BMI and Its Causes by Prolonged Oral Glucose Tolerance Test. DMSO. 2020;Volume 13:4717-4726. doi:10.2147/DMSO.S280084
