Gluten jest białkiem, które możemy znaleźć w kilku zbożach: pszenicy, życie, jęczmieniu oraz innych zbożach w skutek zanieczyszczeń. Szerokie wykorzystanie tych zbóż oraz fakt, że gluten jest przydatny technologicznie sprawia, że jest bardzo powszechny. To dzięki niemu mamy wypieki takie, jak znamy i lubimy, wynika to z tego, że gluten tworzy usieciowione struktury, na których osadza się skrobia, pęcherzyki powietrza i inne cząsteczki. Jednocześnie gluten od jakiegoś czasu ma złą sławę. Jest to wypadkowa kilku komponentów: strachu przed ciężką chorobą jaką jest celiakia, pojawieniem się nowego problemu jakim jest nieceliakalna nietolerancja glutenu (NNG), hipotetycznym niekorzystnym działaniem glutenu w niektórych chorobach oraz propagandy niskowęglowodanowej – np. w postaci książki Pszenny brzuch. Zmieszajmy to razem, dodajmy trochę faktów, garść niedopowiedzeń, szczypta spiskowego myślenia i mamy zbiorową histerię na punkcie glutenu i pszenicy.

Czy gluten to aż tak duży problem?

Liczba osób, które może spotkać któraś z dolegliwości, wynikających z nietolerancji glutenu, nie wydaje się specjalnie duża. Chorych na celiakię jest w społeczeństwie około 1%1,2. Natomiast liczba ludzi, którzy nie mają tej przypadłości, ale również nie tolerują glutenu (osoby z Nieceliakialną Nietolerancją Glutenu; NNG), jest trudna do określenia. Zazwyczaj szacuje się ją na 6%3,4. Trzeba jednak podkreślić, że brakuje twardych danych na ten temat.

Problem NNG ciężko jest rozdzielić od nietolerancji FODMAP, alergii na pszenice i inne zboża, nadwrażliwości na któryś ze składników zbóż oraz zwykłej hipochondrii. To ostatnie jest znaczne, ponieważ jedynie u około 15% osób z rzekomym NNG rzeczywiście pogarsza się po glutenie, jeśli jest on podawany w zaślepieniu5. Więcej napisałem o tym TUTAJ. Ostatnio też ukazały się badania, które wskazują, że problemem u osób z rzekomym NNG są fruktany (polimery fruktozy), a nie sam gluten. Krótko mówiąc, zrzucanie wszystkiego na gluten to droga na skróty, która może zaprowadzić nas na manowce.

Największym problemem z celiakią oraz NNG jest to, że jej prawidłowe rozpoznanie jest trudne i prawdopodobnie większość ludzi chorych nie ma świadomości, co im dolega. Jeśli więc obserwujesz u siebie przewlekłe zmęczenie, bóle głowy, objawy niedożywienia (np. żelaza, wit. B12) lub po spożyciu produktów glutenowych zauważasz dolegliwości ze strony układu pokarmowego (np. bóle brzucha, biegunki), to przeprowadzenie diagnostyki w kierunku celiakii i nietolerancji glutenu powinno być jednym z pierwszych kroków, które podejmiesz. Czasem wystarczy tylko test z krwi – porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem. Jak widzisz, proponuję diagnozowanie, a nie odstawienie glutenu. Dlaczego? Ponieważ odstawienie glutenu przed postawieniem diagnozy bardzo utrudnia (o ile nie uniemożliwia) prawidłowe rozpoznanie. Wynika to z tego, że po wykluczeniu glutenu z diety poziom przeciwciał spada i często wraca do wartości prawidłowych, a kosmki jelitowe regenerują się i osoba z celiakią „wygląda” jak zupełnie zdrowa. Dopiero włączenie glutenu na kilka miesięcy (a wiec narażenie się na pogorszenie samopoczucia i nadszarpnięcie zdrowia) pozwoli na prawidłową diagnostykę.

Chociaż tak na wszelki wypadek…?

Część ludzi może dojść do wniosku, że mimo marginalnego problemu nietolerancji glutenu w społeczeństwie warto go obciąć w diecie – tak na wszelki wypadek. Obserwując rosnącą popularność bezglutenowych blogów kulinarnych i wzrost ilości produktów gluten free na półkach sklepowych sądzę, że wiele osób musi wpadać na taki pomysł. Potwierdzają to statystyki – ilość osób na diecie bezglutenowej systematycznie rośnie6. Co ciekawe systematycznie rośnie też ilość osób, które uważają dietę bezglutenową za bzdurę. Szczegóły na wykresie:

http://www.mintel.com/

Popularność diety bezglutenowej

Nie mam zamiaru przeszkadzać Ci w skomplikowaniu sobie życia ale…

Póki jesteś moim klientem, to zazwyczaj nie mam ambicji, by przekonywać cię, że dieta której przestrzegasz jest niepotrzebnie skomplikowana i droga. A tak jest w przypadku diety bezglutenowej. Są jednak ważniejsze rzeczy, które przemawiają za tym, żeby nie eliminować glutenu z diety, kiedy nie jest to niezbędne.

– Dieta pozbawiona glutenu, szczególnie oparta o komercyjne, rafinowane produkty oznaczone gluten free, często jest również uboga w błonnik i wiele innych składników odżywczych7,8. Badania na osobach z celiakią wykazują, że w ciągu roku od diagnozy i przejścia na dietę bezglutenową, większość z nich rozwija zespół metaboliczny9–11. Co więcej, najnowsze badania epidemiologiczne sugerują, że ograniczenie glutenu w diecie wiąże się z większym ryzykiem cukrzycy i chorób serca12,13. Uważam, że nie ma to związku bezpośrednio z glutenem. A raczej z pełnoziarnistymi zbożami, które zazwyczaj zawierają gluten oraz wykazano, że mają korzystny wpływ w profilaktyce chorób serca i cukrzycy typu 2. Obserwuje się też, że spożycie pełnoziarnistych zbóż (w tym glutenowych) wiąże się z mniejszym ryzykiem nadwagi14 oraz zmniejsza śmiertelność ze wszystkich przyczyn o ponad 20%15. Natomiast eksperymentalnie wykazano ich korzystny wpływ na ciśnienie krwi16,17

Eliminacja glutenu źle wpływa na mikroflorę naszych jelit. Badanie przeprowadzone przez De Palma i współpracowników wykazało, że miesiąc (tylko miesiąc!) na diecie bezglutenowej spowodował wzrost patologicznej mikroflory (Enterobacteriaceae, Escherichia coli), natomiast spadek korzystnej (Bifidobacterium, Lactobacillus, Clostridium litusebu-rense, Faecalibacterium prausnitzii)18. Obserwację tę potwierdzają też badania na osobach z celiakią19. Może to wynikać z tego, że gluten bardzo trudno się trawi i niestrawiony staje się pożywką dla bakterii jelitowych – na takiej samej zasadzie jak błonnik. Co więcej obserwuje się, że niektóre bakterie (m.in. z rodzaju Rothia) mają zdolność do trawienia glutenu, także tych najtrudniejszych do strawienia i immunogennych fragmentów(33-mer, 26-mer)20,21. Można spekulować, że eliminacja glutenu z diety sprawia, że populacja tych bakterii zmniejsza się, a to wtórnie skutkuje problemami z glutenem.

Niewielkie badania eksperymentalne, wskazują, że gluten może obniżać poziom trójglicerydów i utlenionego LDL22,23. Jako ciekawostkę dodam, że autorem tych badań jest Jenkins, który również opisał popularny Indeks Glikemiczny.

Dieta bezglutenowa może wiązać się z większym spożyciem arsenu. Wynika to z tego, że wiele produktów bezglutenowych opartych jest na ryżu, który kumuluje ten toksyczny pierwiastek. Obserwacje na osobach na diecie bezglutenowej wskazują, że stężenie arsenu w ich krwi jest ponad dwukrotnie większe niż osób na zwykłej diecie24. Niezależnie od tego, czy przestrzegasz diety bezglutenowej czy nie, staraj się nie jeść bardzo dużo ryżu.

– Pochopne zrzucenie wszystkiego na gluten może oddalić rozpoznanie prawdziwej przyczyny problemu. Objawy, które często przypisuje się celiakii czy NNG mogą również być wywołane Zespołem Jelita Nadwrażliwego, przerostem bakterii w jelicie cienkim, licznymi nietolerancjami pokarmowymi (np. laktozy), niewydolnością czy nawet rakiem trzustki25. To wszystko trzeba wziąć pod uwagę.

Nie ma wątpliwości, że gluten może zrobić spory raban w ciele człowieka NNG lub z celiakią. Zdaję sobie sprawę z potencjalnego terapeutycznego efektu diety bezglutenowej w niektórych chorobach. Jednak nie istnieją żadne przesłanki, świadczące o tym, że wyeliminowanie glutenu u osób zdrowych przynosi jakiekolwiek korzyści zdrowotne lub spadek masy ciała7. Natomiast żywienie osób zdrowych, jakby byli chorzy, jest nieporozumieniem.

Korzyści nie są widoczne również u sportowców. Badanie na kolarzach wykazało, że markery stanu zapalnego, uszkodzenia jelit oraz wydolność nie zmieniła się pod wpływem diety bezglutenowej26. Opis tego badania możesz zobaczyć na Żywienie Sportowców [KLIK].

W świetle badań naukowych dieta bezglutenowa jako zalecenie dla ogółu społeczeństwa pozostaje tylko przejściową modą i nie ma nic wspólnego z prawidłowym odżywianiem. Tym bardziej, że eliminuje całą gamę zdrowych produktów, jakimi są pełnoziarniste zboża oraz zmusza do szukania produktów nieskażonych glutenem, co jest bardzo uciążliwe.

Jak do tego podejść w praktyce? Jeśli jesteś osobą zdrową i dobrze się czujesz – olej tę zbiorową paranoję i nie martw się o gluten. Są dużo ważniejsze nawyki żywieniowe, których warto przestrzegać i które dają wymierne korzyści. Więc szkoda tracić energii na eliminację glutenu. Jeśli twoje samopoczucie jest pogorszone, szczególnie po posiłkach z glutenem, porozmawiali z gastroenterologiem o diagnostyce w kierunku NNG oraz celiakii – być może w Twoim przypadku dieta bez glutenu bardzo pomoże. Nie zapomnij jednak, że eliminacja glutenu, to nie jedyny czynnik żywieniowy, który może pozytywnie wpływać na samopoczucie i zdrowie.

Niezależnie od tego – zapomnij o przemysłowych produktach gluten-free. Większość z nich jest paskudna w smaku, jałowa odżywczo i bardzo droga. Uważam, że nawet osoby z NNG i celiakią powinny sięgać po nie bardzo rzadko, jedynie jako sposób na zjedzenie czegoś innego niż zwykle.

Warto pamiętać, że zboża bezglutenowe również są warte włączenia, niezależnie czy jesz gluten czy nie. Uwzględnij w swojej diecie bezglutenowe zboża takie jak gryka, owies, brązowy i dziki ryż, proso (kasza jaglana) lub z bardziej egzotycznych – jeśli lubisz, amarantus, teff, komosę ryżową, czy tapiokę. Przy owsie warto wspomnieć, że bywa zanieczyszczony glutenem, ale ten z certyfikatem jest bezpieczny dla osób z celiakią27. Mówiąc inaczej – warto dbać o różnorodność spożywanych zbóż, szczególnie jeśli wyeliminowałeś zboża glutenowe.

Jak kiedyś okaże się, że gluten jest szkodliwy to będzie Ci głupio!

Niektórzy twierdzą, że znają przyszłość i są pewni, że kiedyś okaże się, że gluten jest szkodliwy. Bardzo mało prawdopodobne, ale możliwe, że kiedyś ograniczanie (raczej nie eliminacja) glutenu będzie zaleceniem dla całej populacji. Czy będzie mi głupio? Absolutnie nie. Wszystkie rekomendacje należy opierać na aktualnych badaniach, a nie wróżyć z fusów. Nikt nie wie, co pokażą badania za 5, 10 czy 15 lat. Zwłaszcza, że wyeliminowanie glutenu jest trudne, poprawa zdrowia (w większości przypadków) bardzo wątpliwa, a jeśli już możliwa w niewielkim stopniu. Będą to raczej lepsze samopoczucie i funkcjonowanie układu pokarmowego. Natomiast opowieści, że eliminacja glutenu pomaga cofać zmiany miażdżycowe lub leczy raka (tak, są takie głosy), można włożyć między bajki.

Podsumowując, gluten jest problemem dla niewielkiej części ludzi. Wszystkie osoby z celiakią i NNG oraz część, która ma kłopoty z przewodem pokarmowym powinny go wyeliminować. Istnieją również hipotezy mówiące o roli glutenu w chorobach autoimmunologicznych oraz zaburzeniach psychicznych. To trudne zagadnienia z wieloma niewiadomymi, dlatego chciałbym je poruszyć w oddzielnych wpisach. Niemniej, przy obecnym stanie wiedzy nie można rekomendować ograniczenia glutenu u całej populacji, ponieważ taki zabieg jest nie tylko trudny, ale może przynieść więcej szkody niż pożytku.

Źródła

  1. Rubio-Tapia A, Murray JA. Celiac disease. Curr Opin Gastroenterol. 2010;26(2):116–122.
  2. Niewinski MM. Advances in celiac disease and gluten-free diet. J Am Diet Assoc. 2008;108(4):661–672. doi:10.1016/j.jada.2008.01.011.
  3. Fasano A, Sapone A, Zevallos V, i in. Nonceliac gluten sensitivity. Gastroenterology. 2015;148(6):1195–1204. doi:10.1053/j.gastro.2014.12.049.
  4. Sapone A, Bai JC, Ciacci C, i in. Spectrum of gluten-related disorders: consensus on new nomenclature and classification. BMC Med. 2012;10(1):13. doi:10.1186/1741-7015-10-13.
  5. Molina-Infante J, Carroccio A. Suspected Non-celiac Gluten Sensitivity Confirmed in few Patients After Gluten Challenge in Double-blind, Placebo-controlled Trials. Clin Gastroenterol Hepatol. sierpień 2016. doi:10.1016/j.cgh.2016.08.007.
  6. Reilly NR. The Gluten-Free Diet: Recognizing Fact, Fiction, and Fad. J Pediatr. 2016;175:206–210. doi:10.1016/j.jpeds.2016.04.014.
  7. Marcason W. Is there evidence to support the claim that a gluten-free diet should be used for weight loss? J Am Diet Assoc. 2011;111(11):1786. doi:10.1016/j.jada.2011.09.030.
  8. Boyd GMB, Bigwood C, Paul SP. When gluten free is harmful. Br J Nurs. 2017;26(15):844.
  9. Tortora R, Capone P, De Stefano G, i in. Metabolic syndrome in patients with coeliac disease on a gluten-free diet. Aliment Pharmacol Ther. 2015;41(4):352–359. doi:10.1111/apt.13062.
  10. Reilly NR, Aguilar K, Hassid BG, i in. Celiac disease in normal-weight and overweight children: clinical features and growth outcomes following a gluten-free diet. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2011;53(5):528–531. doi:10.1097/MPG.0b013e3182276d5e.
  11. Kabbani TA, Goldberg A, Kelly CP, i in. Body mass index and the risk of obesity in coeliac disease treated with the gluten-free diet. Aliment Pharmacol Ther. 2012;35(6):723–729. doi:10.1111/j.1365-2036.2012.05001.x.
  12. Lebwohl B, Cao Y, Zong G, i in. Long term gluten consumption in adults without celiac disease and risk of coronary heart disease: prospective cohort study. BMJ. 2017;357:j1892. doi:10.1136/bmj.j1892.
  13. Low gluten diets may be associated with higher risk of type 2 diabetes | American Heart Association. American Heart Association. http://newsroom.heart.org/news/low-gluten-diets-may-be-associated-with-higher-risk-of-type-2-diabetes. Published 2017. Udostępniono listopad 26, 2017.
  14. Koh-Banerjee P, Franz M, Sampson L, i in. Changes in whole-grain, bran, and cereal fiber consumption in relation to 8-y weight gain among men. Am J Clin Nutr. 2004;80(5):1237–1245. doi:80/5/1237 [pii].
  15. Zong G, Gao A, Hu FB, Sun Q. Whole grain intake and mortality from all causes, cardiovascular disease, and cancer. Circulation. 2016;133(24):2370–2380. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.115.021101.
  16. Tighe P, Duthie G, Vaughan N, i in. Effect of increased consumption of whole-grain foods on blood pressure and other cardiovascular risk markers in healthy middle-aged persons: A randomized controlled trial. Am J Clin Nutr. 2010;92(4):733–740. doi:10.3945/ajcn.2010.29417.
  17. Behall KM, Scholfield DJ, Hallfrisch J. Whole-grain diets reduce blood pressure in mildly hypercholesterolemic men and women. J Am Diet Assoc. 2006;106(9):1445–1449. doi:10.1016/j.jada.2006.06.010.
  18. De Palma G, Nadal I, Collado MC, Sanz Y. Effects of a gluten-free diet on gut microbiota and immune function in healthy adult human subjects. Br J Nutr. 2009;102(8):1154–1160. doi:10.1017/S0007114509371767.
  19. Wang DD, Li Y, Chiuve SE, i in. Association of Specific Dietary Fats With Total and Cause-Specific Mortality. JAMA Intern Med. 2016;176(8):1134. doi:10.1001/jamainternmed.2016.2417.
  20. Zamakhchari M, Wei G, Dewhirst F, i in. Identification of Rothia Bacteria as Gluten-Degrading Natural Colonizers of the Upper Gastro-Intestinal Tract. Roop RM, red. PLoS One. 2011;6(9):e24455. doi:10.1371/journal.pone.0024455.
  21. Tian N, Wei G, Schuppan D, Helmerhorst EJ. Effect of Rothia mucilaginosa enzymes on gliadin (gluten) structure, deamidation, and immunogenic epitopes relevant to celiac disease. AJP Gastrointest Liver Physiol. 2014;307(8):G769–G776. doi:10.1152/ajpgi.00144.2014.
  22. Jenkins DJ, Kendall CW, Vidgen E, i in. High-protein diets in hyperlipidemia: effect of wheat gluten on serum lipids, uric acid, and renal function. Am J Clin Nutr. 2001;74(1):57–63.
  23. Jenkins DJ, Kendall CW, Vuksan V, i in. Effect of wheat bran on serum lipids: influence of particle size and wheat protein. J Am Coll Nutr. 1999;18(2):159–165. doi:10.1080/07315724.1999.10718844.
  24. Bulka CM, Davis MA, Karagas MR, Ahsan H, Argos M. The Unintended Consequences of a Gluten-free Diet. Epidemiology. 2017;28(3):e24–e25. doi:10.1097/EDE.0000000000000640.
  25. Lionetti E, Pulvirenti A, Vallorani M, i in. Re-challenge Studies in Non-celiac Gluten Sensitivity: A Systematic Review and Meta-Analysis. Front Physiol. 2017;8:621. doi:10.3389/fphys.2017.00621.
  26. Lis D, Stellingwerff T, Kitic CM, Ahuja KDK, Fell J. No Effects of a Short-Term Gluten-free Diet on Performance in Nonceliac Athletes. Med Sci Sports Exerc. 2015;47(12):2563–2570. doi:10.1249/MSS.0000000000000699.
  27. Pinto-Sánchez MI, Causada-Calo N, Bercik P, i in. Safety of Adding Oats to a Gluten-free Diet for Patients with Celiac Disease: Systematic Review and Meta-analysis of Clinical and Observational Studies. Gastroenterology. 2017. doi:10.1053/j.gastro.2017.04.009.
Subscribe
Powiadom o
guest
4 komentarzy
najstarszy
najnowszy oceniany
Inline Feedbacks
View all comments

[…] Gluten jest białkiem o bardzo pożądanych technologicznie cechach. To dzięki niemu wyrabiane ciasto ma ciągliwą konsystencję. Dzięki glutenowi pęcherzyki powietrza w cieście są zatrzymywane. To wreszcie dzięki glutenowi nasz biszkopt rośnie, a jasne pieczywo na pulchną, porowatą strukturę. Ma zresztą wiele innych pozytywnych działań. […]

[…] Wpis Damiana Parola na temat glutenowej paranoi, w którym znajdziesz wiele rzeczowych argumentów opartych o aktualne badania.  […]

[…] Glutenowa paranoja https://www.damianparol.com/glutenowa-paranoja/ […]

Wybrałem posty, które mogą Ci się spodobać

Jak odżywiać się w stresie? Dieta a zdrowie psychiczne

Jak działa semaglutyd? [wideo]

Czy można pościć przez tydzień, ciężko trenować i nie umrzeć? – nasz opis przypadku w czasopiśmie naukowym